Avian influenza viruses (AIV) သည် ငှက်များကို အဓိကအားဖြင့် ကူးစက်နိုင်သော ဗိုင်းရပ်စ်အုပ်စုတစ်ခုဖြစ်ပြီး လူနှင့် အခြားတိရစ္ဆာန်များကိုလည်း ကူးစက်နိုင်သည်။ဗိုင်းရပ်စ်ကို ဘဲနှင့် ငန်းကဲ့သို့သော တောရိုင်းရေနေငှက်များတွင် တွေ့ရလေ့ရှိသော်လည်း ကြက်၊ ကြက်ဆင်နှင့် ငုံးများကဲ့သို့သော အိမ်မွေးငှက်များကိုလည်း ထိခိုက်စေနိုင်သည်။ဗိုင်းရပ်စ်သည် အသက်ရှူလမ်းကြောင်းနှင့် အစာခြေစနစ်များမှတစ်ဆင့် ကူးစက်နိုင်ပြီး ငှက်များတွင် အပျော့စားမှ ပြင်းထန်သော ဖျားနာမှုကို ဖြစ်စေသည်။
ကြက်ငှက်တုပ်ကွေး ဗိုင်းရပ်စ် ပိုးမျိုးကွဲ အများအပြား ရှိပြီး အချို့မှာ ငှက်များနှင့် လူတို့တွင် ဖြစ်ပွားစေသော ရောဂါများ ဖြစ်သည်။လူသိအများဆုံး ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးမှာ H5N1 ဖြစ်ပြီး ဟောင်ကောင်တွင် ၁၉၉၇ ခုနှစ်တွင် လူတို့၌ စတင်တွေ့ရှိခဲ့သည်။ထိုအချိန်မှစ၍ H5N1 သည် အာရှ၊ ဥရောပ၊ နှင့် အာဖရိကတို့တွင် ငှက်များနှင့် လူတို့၌ ဖြစ်ပွားမှု အများအပြား ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး လူပေါင်း ရာနှင့်ချီ၍ သေဆုံးစေခဲ့သည်။
2022 ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ 23 ရက်နေ့မှ 2023 ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ 5 ရက်နေ့အတွင်း ကြက်ငှက်တုပ်ကွေး A(H5N1) ရောဂါပိုး ကူးစက်ခံရသူ အသစ်မရှိကြောင်း ပစိဖိတ်အနောက်ပစိဖိတ်ဒေသရှိ WHO သို့ သတင်းပို့ခဲ့ပါသည်။ 2023 ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ 5 ရက်နေ့အထိ ကြက်ငှက်တုပ်ကွေးရောဂါ ကူးစက်ခံရသူ စုစုပေါင်း 240 ဦး၊ A(H5N1) ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ရှိသွားပြီ
၂၀၀၃ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလကတည်းက အနောက်ပစိဖိတ်ဒေသတွင်း နိုင်ငံလေးနိုင်ငံမှ အစီရင်ခံတင်ပြခဲ့သည် (ဇယား ၁)။အဆိုပါဖြစ်ရပ်များအနက် 135 သည်သေဆုံးပြီးဖြစ်ပွားမှုသေဆုံးမှုနှုန်း (CFR) 56% ရှိသည်။၂၀၂၂ ခုနှစ် စက်တင်ဘာ ၂၂ ရက်တွင် စတင်ဖြစ်ပွားသည့် ရက်စွဲဖြင့် တရုတ်နိုင်ငံမှ နောက်ဆုံးဖြစ်ပွားမှုအား အစီရင်ခံခဲ့ပြီး ၂၀၂၂ ခုနှစ် အောက်တိုဘာ ၁၈ ရက်တွင် သေဆုံးခဲ့သည်။ ၎င်းသည် 2015 ခုနှစ်နောက်ပိုင်း တရုတ်နိုင်ငံမှ ပထမဆုံးသော ကြက်ငှက်တုပ်ကွေးရောဂါ A(H5N1) ကို ဖော်ပြခဲ့သည်။
ကြက်ငှက်တုပ်ကွေး ဗိုင်းရပ်စ် H7N9 ၏ နောက်ထပ် တစ်မျိုးဖြစ်သော H7N9 ကို 2013 ခုနှစ်တွင် တရုတ်နိုင်ငံတွင် လူတို့၌ စတင်တွေ့ရှိခဲ့သည်။ H5N1 ကဲ့သို့ပင် H7N9 သည် ငှက်များကို အဓိက ကူးစက်သော်လည်း လူတွင်လည်း ပြင်းထန်သော ဖျားနာမှုကို ဖြစ်စေနိုင်သည်။H7N9 ကို တွေ့ရှိပြီးကတည်းက တရုတ်နိုင်ငံတွင် ဖြစ်ပွားမှု အများအပြား ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး လူရာနှင့်ချီ၍ သေဆုံးမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။
ကြက်ငှက်တုပ်ကွေးဗိုင်းရပ်စ်သည် အကြောင်းအမျိုးမျိုးကြောင့် လူ့ကျန်းမာရေးအတွက် စိုးရိမ်စရာဖြစ်သည်။ပထမအချက်၊ ဗိုင်းရပ်စ်သည် ဗီရိုအသစ်များနှင့် လိုက်လျောညီထွေဖြစ်စေနိုင်ပြီး ကူးစက်ရောဂါအန္တရာယ်ကို တိုးမြင့်စေနိုင်သည်။အကယ်၍ ကြက်ငှက်တုပ်ကွေး ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသည် လူမှလူသို့ လွယ်ကူစွာ ကူးစက်နိုင်လျှင် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ရောဂါဖြစ်ပွားမှု ဖြစ်နိုင်ချေရှိသည်။ဒုတိယအချက်မှာ ဗိုင်းရပ်စ်သည် လူကို ပြင်းထန်သော နာမကျန်းမှုနှင့် သေဆုံးစေနိုင်သည်။ကြက်ငှက်တုပ်ကွေးဗိုင်းရပ်စ်၏ လူအများစုဖြစ်ပွားမှုမှာ အပျော့စား သို့မဟုတ် ရောဂါလက္ခဏာမပြသော်လည်း အချို့သောဗိုင်းရပ်စ်မျိုးကွဲများသည် ပြင်းထန်အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာဖျားနာခြင်း၊ ကိုယ်တွင်းအင်္ဂါချို့ယွင်းခြင်းနှင့် သေဆုံးခြင်းတို့ကို ဖြစ်စေနိုင်သည်။
ကြက်ငှက်တုပ်ကွေးရောဂါ ကာကွယ်ရေးနှင့် ထိန်းချုပ်ရေးတွင် ကြက်ငှက်များကို စောင့်ကြည့်ခြင်း၊ ရောဂါပိုးရှိသော ငှက်များကို သုတ်သင်ခြင်းနှင့် ငှက်များကို ကာကွယ်ဆေးထိုးခြင်း အပါအဝင် ပေါင်းစပ်ဆောင်ရွက်မှုများ ပါဝင်ပါသည်။ထို့အပြင် လက်ကိုမကြာခဏဆေးကြောခြင်းနှင့် အကာအကွယ်အဝတ်အစားများဝတ်ဆင်ခြင်းကဲ့သို့သော တစ်ကိုယ်ရေသန့်ရှင်းမှုကောင်းမွန်ရန် ငှက်များနှင့်အလုပ်လုပ်သော သို့မဟုတ် ကြက်ထွက်ပစ္စည်းများကို ကိုင်တွယ်အသုံးပြုသူများအတွက် အရေးကြီးပါသည်။
ကြက်ငှက်တုပ်ကွေး ဗိုင်းရပ်စ် ပျံ့နှံ့မှု ဖြစ်စဉ်တွင် ဗိုင်းရပ်စ် ပျံ့နှံ့မှုကို ထိန်းချုပ်ရန် ပြည်သူ့ကျန်းမာရေး တာဝန်ရှိသူများက လျင်မြန်စွာ ဆောင်ရွက်ရန် အရေးကြီးသည်။၎င်းတွင် ရောဂါပိုးရှိသူများနှင့် ၎င်းတို့၏ အနီးကပ်အဆက်အသွယ်များကို သီးသန့်ခွဲထားခြင်း၊ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသတ်ဆေးများ ပေးဆောင်ခြင်းနှင့် ကျောင်းပိတ်ခြင်းနှင့် လူစုလူဝေးပွဲများကို ဖျက်သိမ်းခြင်းကဲ့သို့သော ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ အစီအမံများကို အကောင်အထည်ဖော်ခြင်းတို့ ပါဝင်နိုင်သည်။
နိဂုံးချုပ်အားဖြင့်၊ ကြက်ငှက်တုပ်ကွေးဗိုင်းရပ်စ်သည် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ကူးစက်ရောဂါနှင့် လူသားများတွင် ပြင်းထန်သောဖျားနာမှုဖြစ်စေနိုင်သောကြောင့် ၎င်း၏ကျန်းမာရေးကို သိသာထင်ရှားစွာ ခြိမ်းခြောက်လျက်ရှိသည်။ဗိုင်းရပ်စ်ပြန့်ပွားမှုကို တားဆီးထိန်းချုပ်ရန် ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်နေချိန်တွင် ကပ်ရောဂါဖြစ်ပွားနိုင်ခြေကို လျှော့ချရန်နှင့် ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးကို ကာကွယ်ရန်အတွက် ဆက်လက်သတိဝီရိယနှင့် သုတေသနပြုလုပ်ရန် လိုအပ်ပါသည်။
Source-https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/365675/AI-20230106.pdf?sequence=1&isAllowed=y
ပို့စ်အချိန်- ဧပြီလ 15-2023